Wyższą wiarygodność zapewnia większa czułość i obiektywność testu HPV, wczesne wykrywanie czynnika sprawczego (HPV) oraz możliwość wydłużenia interwałów badań.

Co mierzy każda metoda

Cytologia bada morfologię komórek nabłonka szyjki macicy i wykrywa już istniejące zmiany komórkowe. W praktyce spotykamy cytologię klasyczną oraz cytologię płynną, które różnią się techniką przygotowania preparatu i nieco czułością.
Test HPV wykrywa materiał genetyczny wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) metodami molekularnymi. W zależności od zestawu można wykrywać obecność wirusa typu wysokoonkogennego (HR-HPV) lub wykonywać częściowe genotypowanie, najczęściej w kierunku typów 16 i 18.

Czułość i specyficzność — liczby

  • czułość cytologii klasycznej: 50–60% (50% oznacza wykrycie połowy istniejących zmian),
  • czułość cytologii płynnej: około 70%,
  • test HPV DNA: czułość i specyficzność łączone zwykle przekraczają 90%, a w wielu badaniach osiągają około 95% dokładności w identyfikowaniu kobiet zagrożonych rakiem szyjki macicy[3][6],
  • porównanie: test HPV wykazuje około dwukrotnie wyższą skuteczność niż cytologia klasyczna w wykrywaniu zmian przednowotworowych, co przekłada się na lepszą identyfikację kobiet wymagających dalszej diagnostyki[6].

Dlaczego czułość decyduje o wiarygodności

Czułość określa, jaki odsetek rzeczywistych przypadków zostanie prawidłowo wykryty przez badanie. Niska czułość cytologii klasycznej oznacza, że znaczna część kobiet z istotnymi zmianami otrzyma wynik fałszywie ujemny, co opóźnia diagnostykę i leczenie. Wyższa czułość testu HPV zmniejsza ryzyko przeoczenia zmian wysokiego stopnia i pozwala wcześniej zidentyfikować kobiety z realnym ryzykiem rozwoju raka szyjki macicy.

Obiektywność vs. subiektywność

Cytologia jest badaniem subiektywnym: interpretacja preparatu zależy od umiejętności cytologa, jakości pobranego materiału oraz warunków laboratoryjnych, co zwiększa zmienność wyników między ośrodkami i badaczami[4]. Test HPV natomiast opiera się na metodach molekularnych (np. PCR lub hybrydyzacji), które generują wynik w sposób zautomatyzowany i powtarzalny. Obiektywny wynik molekularny redukuje wpływ błędu ludzkiego i poprawia powtarzalność między laboratoriami.

Wykrywanie przyczyny, nie tylko skutków

Główna różnica konceptualna polega na tym, że cytologia wykrywa skutki zakażenia (zmiany komórkowe), natomiast test HPV wykrywa sam czynnik sprawczy — wirusa. Przetrwałe zakażenie wysokoonkogennymi typami HPV, zwłaszcza typami 16 i 18, prowadzi do większości przypadków raka szyjki macicy. Typy 16 i 18 odpowiadają za około 70% przypadków raka szyjki macicy na świecie, dlatego ich wykrycie ma szczególne znaczenie prognostyczne. Test HPV może wykryć zakażenie zanim pojawią się widoczne zmiany komórkowe, co daje przewagę w wczesnym nadzorze i prewencji.

Redukcja fałszywie ujemnych wyników

Cytologia może dawać wynik prawidłowy mimo istniejącej infekcji HPV, zwłaszcza gdy zmiany pojawiają się głębiej w kanale szyjki macicy (np. rak gruczołowy), skąd trudniej pobrać reprezentatywny materiał[5]. Test HPV wykrywa obecność wirusa także wtedy, gdy komórki nie wykazują jeszcze zmian morfologicznych, co istotnie obniża odsetek fałszywie ujemnych wyników i pozwala wcześniej podjąć obserwację lub diagnostykę pogłębioną.

Interwały badań i efektywność kosztowa

  • interwał dla testu HPV: zalecane wydłużenie do 5 lat w programach przesiewowych (rekomendacje PTGiP i projekty wdrożeniowe w Polsce),
  • interwał dla cytologii: typowo co 3 lata dla kobiet 25–64 lata, a w niektórych schematach co 2 lata,
  • koszty i efektywność: modele ekonomiczne pokazują, że schemat z testem HPV co 5 lat jest często bardziej opłacalny niż cytologia co 2 lata, ponieważ wymaga mniej powtórzeń oraz generuje mniej dodatkowych procedur diagnostycznych przy podobnej lub lepszej ochronie przed rakiem[2].

Genotypowanie i stratifikacja ryzyka

Częściowe genotypowanie w teście HPV, które pozwala wykryć typy 16 i 18, umożliwia szybkie rozpoznanie grupy najwyższego ryzyka i priorytetyzację dalszej diagnostyki. W praktyce pacjentki z wykrytym HPV 16/18 kierowane są szybciej na kolposkopię i dalsze badania, podczas gdy wykrycie innych typów HR-HPV może skutkować nadzorem i powtarzaniem badania zgodnie z algorytmami. Dzięki takiej stratifikacji można ograniczyć liczby niepotrzebnych zabiegów i skoncentrować zasoby na przypadkach o największym ryzyku.

Skuteczność w praktyce przesiewowej

Badania kliniczne i programy populacyjne wykazały, że wdrożenie testu HPV jako pierwszego badania przesiewowego prowadzi do zwiększenia wykrywalności zmian wysokiego stopnia (CIN2+) oraz do spadku liczby zaawansowanych przypadków raka szyjki macicy w kolejnych latach programu. Programy oparte na HPV są skuteczniejsze w identyfikowaniu kobiet zagrożonych nowotworem i przyczyniają się do zmniejszenia zachorowalności oraz umieralności z powodu raka szyjki macicy.

Argumenty techniczne

  • pobranie materiału: test HPV wykorzystuje stabilne medium, co zmniejsza utratę materiału i pozwala na bardziej reprezentatywne próbki niż tradycyjne rozmazy na szkiełko,
  • analiza: metody molekularne (PCR/hybrydyzacja) wykrywają DNA wirusa z wysoką czułością, niezależnie od subiektywnej oceny obrazu mikroskopowego,
  • powtarzalność: wyniki testu HPV są lepiej powtarzalne między laboratoriami niż ocena cytologiczna, co ułatwia standaryzację programów przesiewowych[3][4].

Skutki kliniczne dla pacjentek

  • wczesne wykrycie zakażenia HPV daje możliwość monitorowania i leczenia zmian przednowotworowych wcześniej niż cytologia,
  • wydłużenie interwałów dla kobiet z ujemnym wynikiem HPV zmniejsza liczbę wizyt kontrolnych i inwazyjnych procedur diagnostycznych,
  • test HPV ogranicza liczbę fałszywych negatywów, co zmniejsza ryzyko przeoczenia zmian wysokiego stopnia i poprawia bezpieczeństwo pacjentek.

Rekomendacje i wdrożenia

Światowa Organizacja Zdrowia oraz europejskie wytyczne uznają test HPV za preferowaną metodę badań przesiewowych u kobiet w wieku 30–65 lat[3]. W Polsce Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje wykonywanie testu HPV co 5 lat jako bezpieczną strategię przesiewu[1]. Dodatkowo projekt wdrożeniowy testu HR-HPV przedstawiony przez Ministerstwo Zdrowia w styczniu 2025 roku świadczy o przyjęciu tej strategii na poziomie systemowym[6].

Ograniczenia i kompromisy

Wyższa czułość testu HPV niesie też wyzwania. Wiele zakażeń HPV u młodszych kobiet ustępuje samoistnie w ciągu 1–2 lat, co powoduje większą liczbę wyników pozytywnych w młodszych kohortach i ryzyko nadmiernej diagnostyki, jeśli nie stosuje się odpowiednich algorytmów. Z tego powodu rekomenduje się zazwyczaj rozpoczynanie przesiewu testem HPV po 30. roku życia. Ponadto skuteczność programu przesiewowego zależy od jakości testów molekularnych, organizacji systemu i dostępności referencyjnych laboratoriów.

Praktyczne wskazówki dla systemu opieki

Wdrożenie testu HPV jako podstawy przesiewu wymaga kilku działań systemowych: standaryzacji procedur pobrania i transportu materiału, zapewnienia wysokiej jakości laboratoriów molekularnych, szkolenia personelu oraz wdrożenia algorytmów postępowania uwzględniających genotypowanie 16/18. Dzięki temu korzyści kliniczne i ekonomiczne stosowania testu HPV zostaną zrealizowane w warunkach codziennej praktyki.

Aspekty psychologiczne i organizacyjne

Warto też uwzględnić reakcję pacjentek na wynik pozytywny. Wyższa czułość oznacza więcej wyników dodatnich, co może wywoływać lęk i prowadzić do dodatkowych konsultacji. Jednocześnie jasne algorytmy postępowania, edukacja pacjentek na temat naturalnego przebiegu zakażeń HPV oraz dostępność szybkiej ścieżki diagnostycznej dla wyników wysokiego ryzyka (np. HPV 16/18) zmniejszają niepewność i poprawiają akceptację programu przesiewowego.

Podsumowanie faktów naukowych w treści badania

W świetle dostępnych danych i wytycznych test HPV charakteryzuje się wyższą czułością i większą powtarzalnością niż cytologia, wykrywa przyczynę choroby (HPV) zanim pojawią się widoczne zmiany komórkowe oraz umożliwia bezpieczne wydłużenie interwałów badań, co przekłada się na poprawę efektywności klinicznej i kosztowej programów przesiewowych.

Przeczytaj również: